Yas, sevilen birinin ölümünden sonra kayıp yaşayan bireyler tarafından gösterilen fiziksel, duygusal, bilişsel ve davranışsal tepkiler olarak nitelendirilebilir.Yas, geri donuşu olmayan kayba karşı verilen doğal bir tepkidir. Çocuklarda yas ve kriz tepkileri yetişkinlere göre farklılık gösterir.
Beş yaşından küçük olanlarda;
- Ölümün bir son olduğunu anlamazlar. Çocuk ölüme ilişkin soyut açıklamaları anlamakta zorluk çeker. Bu yüzden soyut açıklamalardan uzak durulmalıdır.
- Çok küçük çocuklar ölüme neyin yol açtığı konusunda yanlış akıl yürütürler. Örneğin “ben yemeğimi yeseydim babam ölmeyecekti?!” diye düşünebilir.
- Küçük çocuklar ölümün ciddi sonuçları olduğunu anlamadaki yetersizdir. Ölüm haberini aldıktan sonra örneğin “ Artık dışarı çıkıp oynayabilir miyim?’ diyebilir.
Beş yaşından on yaşına kadar;
- Ölümle, yaşam işlevlerinin durduğunu anlarlar.
- Yas için somut ifadelere ihtiyaç duyarlar. ( tören, mezar, resim. )
- Bu yaş döneminde empati daha fazladır.
- Kendilerinin başına gelebileceğine ilişkin düşünceye direnç gösterirler.
On yaşından ergenliğin sonuna kadar;
- Ölüm kavramı daha soyuttur.
- Kendilerinin de başına gelebileceğini kavrarlar.
- Bu yaştaki, biyolojik, psikolojik, sosyal değişimlerle birlikte, ölümler de şiddetli tepkilere yol açar.
Çocuklarda ilk yas tepkileri ise şöyledir.
İlk anda gösterilen en yaygın tepkiler:
- Şok ve inanmama
- Korku ve itiraz
- Hissizlik ve donup kalma
- Her zamanki etkinliklere devam etme
Çocuklarda sık rastlanan yas tepkileri
- Kaygı
- Canlı anılar
- Uykuya dalmakta güçlük
- Üzüntü ve özlem
- Öfke ve dışa vurma davranışları
- Suçluluk, kendini kınama ve utanç
- Okul sorunları
- Fiziksel şikayetler
Diğer olası yas tepkileri
- Yaşça daha küçükmüş gibi davranma.
- Sosyal açıdan yalnızlaşma.
- Hayaller.
- Kişilik değişikliği
- Gelecek hakkında kötümserlik.
- Nedensellik ve anlam hakkındaki düşünceler
- Olgunlaşma ve büyüme.
- Yaşça daha küçükmüş gibi davranma.
Yas ve kriz sürecinde yapılabilecekler şöyledir; anne babalara danışmanlık yapılması, çocuklara ölüm haberinin verilmesi kararı, çocukların konuşmalarına, yaslarını somut olarak ifade edebilmelerine fırsat verme, açık ve doğrudan iletişimin sağlanması.
Eğer aile bu durumlarda ne uyapacağını bilmiyorsa mutlaka konunun uzmanı birinden destek almalıdırlar.
