Yazar: Hakan

Kaygı ; kişinin korku verici veya tehdit edici bir duruma karşı vermiş olduğu ruhsal ve bedensel bir tepkidir ve istemsizdir.

Yetişkinlerdeki  nevrotik ( sağlıklı ilişkiler kuramama, içsel çatışmaları olan ) davranışların kökeninin ‘çocukluk kaygıları’nda yattığı, en azından bir bölümünün böyle olduğu, kabul edilen bir gerçektir. ‘Çocukluk döneminin kaygıları’nın büyük ölçüde anne-baba tutumlarından kaynaklandığını belirtilmektedir.

Başka bir ifadeyle, kaygı’yı, ‘yapmak istediklerimizle koşullar arasındaki çatışma’dan, ‘dışa vurmak istediklerimizle bunu yapmamak arasındaki çatışmadan’ kaynaklandığı şekilde tanımlayabiliriz. O zaman da bu çatışmaların bizi etkilediği dönemlere ve durumlara bakmamız gerekmektedir.

Psikoloji biliminin kuramcılarından K. Horney, bu durumu şöyle açıklıyor:

“Çok sayıda nevrotik insanın çocukluk öykülerini incelerken hepsinde de ortak paydanın, farklı bileşenler içinde aşağıdaki özellikleri gösteren bir çevre olduğunu buldum.”

Kaygının ana temel tetikleyicisi gerçek bir canayakınlık ve sevecenlik yokluğudur. Bir çocuk sık sık yaralayıcı (travmatik) olarak değerlendirilen aniden sütten kesme, ara sıra dövme, cinsel deneyimler gibi bir çok şeye dayanabilir, ancak içten içe sevildiğini ve istendiğini hissettiği sürece.

Bir çocuğun sevginin gerçek olmadığını açıkça hissettiğini ve uydurma gösterilerle aptal yerine konamayacağını söylemeye gerek yok. Çocuğun yeterli sıcaklık ve sevecenlik alamamasının ana nedeni, annenin ve babanın kendi nevrozları yüzünden bunu verme yetisinden yoksun olmalarında yatmaktadır. Kendi deneyimlerime göre ‘temel içtenlik yokluğu’ çoğu kez kamufle edilir ve aileler çocuk için en iyisini istediklerini öne sürerler. Eğitim kurumları ve ‘ideal’ bir annenin aşırı vesveseli ya da aşırı özverili tutumu, gelecekteki derin güvensizlik duygularının köşe taşını büyük ölçüde oluşturan bir ortama katkıda bulunan temel etkenlerdir.

Ayrıca, anne-babaların tarafında, çocukta düşmanlık yaratmaktan başka işe yaramayan çeşitli eylemler ya da tutumlar buluruz: Öteki kardeşlerin yeğlenmesi, haksız azarlamalar, aşırı bir ilgiyle küçümseyici reddetme arasındaki önceden kestirilmesi olanaksız değişmeler (tutarsızlık), yerine getirilmiyen vaatler ve bir o kadar önemlisi, çocuğun ihtiyacına yönelik geçici düşüncesizlikten çoğu kez en mantıklı arzularına ısrarlı bir biçimde karşı olmaya, örneğin arkadaşlıklarını bozmaya, bağımsız düşünce çabasını alay konusu etmeye, kendi arayışı içinde sanatsal, atletik ya da mekanik ilgisini yok etmeye dek her türden derece değişmesi gösteren tutumlar. Bütün bunlar, ane-babaların amaçlı olmasa bile sonuç açısından çocuğun iradesini kırma anlamına gelen tutumlardır.

Çocukluk dönemlerinin kaygıları arasında ‘çocuk cinselliğine yönelik yasaklayıcı tutumun’ özel bir önemi olduğunu belirten Karen Horney, çocuklarda çaresizlik, korku, sevgisiz bırakılma ve suçluluk duyguları yaratmanın onları ilerde etkileyeceğini belirtiyor.

Peki, çocuklar hiçbir isteklerinde engellenmemeli mi? Onlara doğru/yanlış tutumları nasıl öğretebileceğiz?

Karen Horney şunu belirtiyor : “Gözlemler, yetişkinler kadar çocukların da büyük ve çok sayıda yoksunluğu, bunların haklı, doğru, gerekli ya da amaçlı olduğuna inanmaları koşuluyla kabul edebileceklerini her türlü kuşkudan uzak bir biçimde gözler önüne sermiştir. Örneğin anne-baba temizlik konusunda kesin bir baskı uygulamaz ve açık ya da gizli bir acımasızlıkla çocuğu zorlamazlarsa çocuk temizlik eğitiminden rahatsız olmaz.

Bir çocuk, genelde sevildiğinden emin olması ve cezanın haklı olduğuna ve onun yaralama ya da küçük düşürme amacıyla yapılmadığına inanması koşuluyla, ara sıra yapılan bir cezalandırmadan rahatsız olmayacaktır.

Görüldüğü gibi, çocuğa karşı gösterilen tutumun biçiminden çok daha önemli olan , tutumun özüdür, amacıdır. Çocuğun, ona gösterilen yaklaşımın özünü ve amacını çok iyi anlayacağından kuşku duyulmamalıdır. Çünkü çocuklar, kendi duyguları ve sezgileriyle kendilerine gösterilen tutumun özündeki niyeti çok iyi anlayabilirler. Onun için de ‘ne yapıldığı’ndan çok ‘neden yapıldığı’ önem kazanmaktadır.

K.Horney, çocuklardaki, ‘kıskançlık’ uyandıran duyguların da kaygılarda önemli bir rol oynadığını belirtiyor. Kardeş kıskançlığı, yaşıtlar arası rekabetten doğan kıskançlık, anneyi ya da babayı kıskanma gibi kıskançlıklar da zamanında anlaşılması gereken duygulardır.

Çocuğun ‘bağımlı’ olup olmaması ise ailelerin tutumuyla ilgilidir : “Bu, bütünüyle ailelerin çocuklarının eğitimiyle neye ulaşmaya çalıştıklarına bağlıdır ; yani eğitimin bir çocuğu güçlü, cesur, bağımsız, her türlü durumla başa çıkabilecek bir insan yapmak mı, yoksa çocuğa kol kanat germek, onu boyun eğmeci yapmak, yaşamı savsaklamasını sağlamak ya da onu yirmi yaşına kadar ya da daha uzun bir süre için çocuksulaştırmak, çocuk kalmasını sağlamak mı olduğuna bağlıdır.”

Çocuğunuzun kaygıları varsa bunu öenmseyin mutlaka bir uzmandan en kısa zamanda destek alın ve gelceğin insanını daha güvenli bir zemine oturmasını sağlayın..Anne babalar olarak en büyük görevimiz çocuğumuzu yetkin bir birey olması yolunda rehberlik etmektir.

Çocukların ve gençlerin maruz kaldığı cinsel suçlar son günlerde bu kadar patlak verince cinsel taciz ve ötesi suçlar toplumda korku ve endişe yarattı. Aslında bu tür olaylar ilk değildi. Son olmasını can-ı gönülden diliyoruz. Yıllardır görmezden gelinen taciz ve tecavüz vakaları kız ve erkek çocuğa, kadına, hayvana had safhada..medyaya yansıyanlar sadece buz dağının üst kısmı maalesef..

Çocuğunun tacize uğraması ailelerin en korktuğu durumlardan birisidir . Tacizin şiddetine göre taciz, insan hayatını çok ciddi şekilde etkileyen bir durumdur. Bundan dolayıdır ki, ailelerin öğretmenlerin ve tabi ki çocukların tacizden kendilerini nasıl koruyacakları ile ilgili ve tacize uğramışsa da nasıl anlaşılacağı ve bunun nasıl aşılacağı konusunda da bilgi sahibi olması çok önemlidir.

Cinsellik içeren her türlü söz, eylem ve araçlar yardımıyla bir çocukla cinsel yakınlık kurmaya çalışmak, çocuklara yönelik cinsel taciz kapsamına girmektedir. Ve cinsel tacize duygusal ve fiziksel taciz de eşlik eder. Bir çocuğun tacize uğramayacağına kimse emin olamaz ve kız çocuk ya da erkek çocuk aynı risk altındadır.

Peki aileler, öğretmenler vb. çocuklarını, öğrencilerini tacize karşı nasıl eğitmeliler?

• Öncelikle toplum olarak bu konuları konuşmaktan korkmamalı, üstü örtmeye çalışılmamalıdır.
• Çocuklara “hayır-istemiyorum-rahatsız oluyorum vb.” demeyi ve kendi bedenlerini koruması öğretilmelidir. Tacizcilerin ya da tehlikeli büyüklerin olduğunu söylemek yeterli değildir.
• Büyüklere de hayır diyebileceklerini ve bundan suçluluk duymamaları gerektiğini anlatılmalıdır. Onlara, “sana doğru gelmeyen ya da farklı davranışlar olduğunda mutlaka bize anlatmalısın” denmelidir. Ve çocuk anlattığı zaman asla ve asla yargılayıcı , sorgulayıcı olmadan dinlenmelidir.
• Çocuklar bazen abartılı anlatabilirler ya da yanlış ifade edebilirler. Ancak söyledikleri her ne olursa olsun dinlenmeli, üstünde düşünülmeli ve araştırılıp takip edilmelidir.
• İstemedikleri davranış konusunda örneğin birinin öpmesi , sarılması vb. konusunda onların hayır demelerini cesaretlendirmeli ve kararlı olmalarını desteklenmelidir. Kendi arkadaşlarımız dahi zorlasa ve çocuk istemiyorsa arkadaşlarımızı çocuğumuzun yanında uyarmalıyız, “istemiyor lütfen ısrar etmeyin” şeklinde..çocuk da bundan cesaret alacaktır.
• Tehlikeli kişilerden korunmalarını söylemek ve tembihlemek, çocuğun sosyal gelişimini olumlu şekilde destekler.
• Çocuklar tehlikeli yerler hakkında onları korkutmadan bilgilendirilmelidir.
• Çocukların tanımadıkları kişilerle ilgili;

para veya hediye almamaları, herhangi bir yere yalnız gitmemeleri, arabalarına binmemeleri, evde yalnız kaldıklarında, tanımadıkları kimselere kapıyı açmamaları, telefonda yabancı kimselere bilgi vermemeleri, ıssız parklar, yollar vb. yerlerden uzak durmaları, toplu olarak oynayan çocukların yanından ayrılmamaları ve tek başlarına oynamamaları, takip edildiklerini hissettiklerinde büyüklerinden yardım istemeleri ve bu durumlarda ıssız yerlere değil kalabalığa doğru gitmeleri, tehlikede olduklarında bağırmaları, kaçmaları ve kendilerini korumaları gerektiği, kendilerine zarar vermek isteyen kişilere iyi bakıp onları tanımaları ve arabalarının plakasını almaları, kendilerine veya arkadaşlarına bir şey yapıldığında derhal ailelerine haber vermeleri mutlaka anlatılmalıdır.

• Çocuklara mahremiyet duygusunun ve bedeninin ona ait olduğu bilincinin kazandırılması gerekir. 3 yaşından itibaren çocuklara bu bilinç korkutulmadan ve güvensizlik yaratmadan verilmelidir.
• Çocukların cinsel içerikli sorularından dolayı ayıplamamalı ve cinsel konular onlarla rahat konuşulmalıdır.
• ‘İstemediğin halde bazen insanlar senin özel bölgelerine dokunmak isteyebilir. Buna izin vermemelisin. Böyle bir durum olduğunda yardım istemeli ve bize haber vermelisin’ şeklinde cinsel taciz konusunda çocuklar bilgilendirilmelidir.
• Terlemiş çocukların atleti izin alınmadan aniden çıkartılmamalı, ebeveynlerin 4 yaşından sonra çocuklarını öperken bazen, ‘Seni öpebilir miyim?‘ diye izin istemeli, çocuklar eş, dost ve akrabalar tarafından cinsel organlarına dokunularak, öpülerek ya da vurularak sevilmemeli, çocuklara vücutlarında özel bölgeleri olduğu, doktorlar ve belli özel durumlar dışında kimsenin dokunmaması gerektiği uygun ve abartısız bir dille anlatılmalı, çocuklara olan sevgi gösterileri sırasında kendi güçsüzlüklerini hissettirecek kadar orantısız güç gösterisinden sakınılmalıdır.
• Ayrıca, çocuklar çıplak olarak ortada bırakılmamalı ve 4 yaşından itibaren çocuklara ortalık yerlerde çıplak dolaşmamaları gerektiği öğretilmeli, 4 yaşından sonra anne ve baba çıplak olarak çocuklarıyla aynı banyoda bulunmamalı, 4 yaşına girmiş çocuklara tuvaletin özel bir mekân olduğu ve tuvalet ihtiyacını gideren birinin başkaları tarafından görülmesinin doğru olmayacağı öğretilmeli, 7 yaşından sonra çocukların genital bölgelerinin başkalarınca görülmesine izin verilmemeli, 7 yaşından sonra çocukların odasına girerken anne ve babaları izin almalı ve giyinip soyunurken izin alarak yardım etmelidir.

Çocuklarda gözlemlenen bir davranışın normal ya da normal olmadığını anlayabilmemiz için çocuğumuzun yaşının özelliklerini bilmemiz, çocuğun yaşına uygun gelişimleri sergileyip sergilemediklerini anlamamızı sağlar. İlerleyen yaş dönemlerinde çocuğumuzda ne gibi değişimler olacağını bilmek, bu değişimlere hazırlıklı olmamızı ve bize bilinçli olma olanağı verir. Çocuğumuzla ilgili beklentilerimizi gerçeğe uygun hale getirir. Çocuğumuzdan yaşına uygun beklentiler içine girmek, hem onu psikolojik olarak rahatlatır, hem de aile ilişkilerimizde yaşayacağımız gereksiz gerilimleri engeller.

Çocuğumuzla ilgili bu beklentilerimizi gerçekçi hale getirmek için çocuğumuzu başkalarıyla kıyaslamak yerine yaşıtlarına göre doğru değerlendirilmesinin yapılması gerekir. Bu da ancak bir uzmanın değerlendirmesi ile mümkündür. Bu farklı şekillerde olabilir. Bunlar; gelişim tarama testleri yapılabilir, çocuğun kreş ortamında sosyal ve akademik olarak gözlenmesi olabilir, uzmanın oyun terapisi vb. gibi yöntemlerle çocuğu değerlendirilmesi ilk söylenebilecek değerlendirmeler olabilir. Uzman değerlendirmesinde ortaya çıkabilecek olası sonuçlar ya çocuğun yaşıtlarına uygun gelişim gösterdiğidir, ya daha ileri olmasıdır ya da daha geri olması durumudur. Daha ileri ya da daha geri olması durumunda çocuğun çocuk psikiyatrisine yönlendirilmesi ve bu bağlamda  daha detaylı taramanın ve değerlendirilmenin yapılması, sonucun sağlıklı ve güvenilir olması için gereklidir.

Çocuğun geri çıkması durumunda ailelerin yapması gereken önemli görevler vardır. Bunlar;  eğer çocuğa özel bir tanı koyulmuşsa (yaygın gelişimsel bozukluk, down sendromu vb. gibi) aile mutlaka özel eğitim ve rehabilitasyon desteği düzenli almak zorundadır. Çocuğun yaşına göre de hem özel eğitim hem de kreş/yuva ya da okul desteği birlikte yürütülmelidir.

Çocuk eğer özel bir tanı almamış ama gelişimsel olarak geri olduğu belirlenmiş ise, aileler çocuğun geri olduğu gelişim alanlarını desteklemelidir. Nasıl ve ne şekilde destekleyeceğini uzman yardımıyla yapmalıdır. Belirleyen uzman zaten aileye bu konuda desteğini sunacaktır. Ancak bu tek seferlik olmamalı belirli periyotlarda çocuğun gelişimi takip edilmelidir. İlerleme sağlanması ve yaşına uygun gelişim seviyesinde olması önemlidir.

İleri çıkması durumunda da yine uzmanın tavsiye ve önerilerine uygun hareket edilmesi çocuğun iyiliği için önemlidir. Gerekirse bulunulan şehre de bağlı olarak üstün yetenekli veya üstün zekalı çocuklara eğitim sağlayan kurumlarla bağlantıya geçilmeli gerekli bilgilenme sağlanmalıdır.

Tüm bunlar dışında çocuklarda davranış ve uyum problemleri de görülebilir. Bu problemler; alt ıslatma , yeme problemleri, kaka kaçırma, tırnak yeme, mastürbasyon, hırsızlık, yalan söyleme gibi birçok şekilde ortaya çıkabilir. Bunu çocuğun problemi olarak görmek yerine, çocuğun “ yardım çığlığı” olarak görülmesi gerekir ki çocuğa asıl yardım bu şekilde görülmeye başlanırsa  sağlanmış olur. Bu problemler çeşitli nedenlere bağlı olabilir. Bunlar; aile içi çatışmalar, ihmal veya istismar, duygusal yoksunluklar, ebeveyn tutumlarının etkisi, organik bozukluklar, aile içi parçalanmalar, şiddet gibi durumların etkisi gibi faktörler sıralanabilir. Bu durumları aile fark etmeyebilir. Çocuk okula ya da kreşe gidiyorsa çocuğun okulu ile irtibat düzenli sağlanmalı ve öğretmenlerinden bilgi alınmalıdır. Eğer bu tip bir durumla karşılaşılır ise okulun psikoloğundan/uzmanından destek alınarak okulla birlikte hareket edilmelidir.

Ayrıca çocuklarımızla olan ilişkilerimizde hiç aklımızdan çıkarmayacağımız noktalar ise çocuğumuza oluşturacağımız güven duygusudur. Çocuklarımızı kendilerine güvenen ama kibirden uzak, ahlaki ve etik değerlerin öngörüldüğü saygı çerçevesinde yaşları kaç olursa olsun birey olduklarını unutmadan yetiştirmeliyiz. İhtiyaçlarını doğru anlayıp zamanında ve tutarlı ve aynılık içinde karşılamak gerekmektedir. Çocuğun yaşına göre sorumluluk daima verilmeli, bunlara sevgi ve şefkat eşlik etmelidir. Özetle çocuklarınızı sevin, onlarla ilgilenin ve onlara bol bol sarılın..